Αφροδίτη. Κύπρος. Τέχνη. Ένα ακαταμάχητο τρίγωνο.

Αφροδίτη η Κύπρια. Αφροδίτη, το αντικείμενο του πόθου. Η γόησσα, η πλανεύτρα, η χειραγωγός. Αφροδίτη των αντιθέσεων, μάνα και πόρνη, κυρίαρχη και ανασφαλής, πάντα παθιασμένη, ποτέ αδιάφορη. Το δωδεκάθεο των Αρχαίων Ελλήνων στήθηκε πολλά χρόνια πριν ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ συνθέσουν ένα ηθικό σύμπαν γεμάτο απαγορεύσεις, και η Αφροδίτη, το πιο διάσημο μέλος αυτής της δωδεκάδας μετά τον αρχηγό της, το Δία, το εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο. Με τα σημερινά δεδομένα, θα ήταν ένας απαγορευμένος καρπός για τους γύρω της. Μα στην ελληνική μυθολογία ήταν η απόλυτη Θεά.

Και για τους καλλιτέχνες που -πνεύματα αδάμαστα πάντα- γύρεψαν να ξεγελάσουν τον καθωσπρεπισμό, ήταν κάτι παραπάνω από Θεά. Ήταν η ευκαιρία να αντικατοπτρίσουν έναν κόσμο γεμάτο πάθη και αχαλίνωτο θυμικό, τον κόσμο που έβλεπαν γύρω τους και στον οποίο καμία εκκλησία, κανένας θεσμός δεν θα μπορούσε ποτέ να επιβάλει κανόνες. Κι η Κύπρος, το ηλιόλουστο νησί με το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου να το περιβάλει, ήταν το τέλειο σκηνικό για να απλώσουν τις ιστορίες τους. Πόσο βολικό που, σύμφωνα με την αρχαιοελληνική μυθολογία, η Αφροδίτη γεννήθηκε εδώ!

 Το δωδεκάθεο των Αρχαίων Ελλήνων στήθηκε πολλά χρόνια πριν ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ συνθέσουν ένα ηθικό σύμπαν γεμάτο απαγορεύσεις, και η Αφροδίτη, το πιο διάσημο μέλος αυτής της δωδεκάδας μετά τον αρχηγό της, το Δία, το εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο.

Ακολουθώντας το μύθο της Αφροδίτης (ή Venus, στο ρωμαϊκό Πάνθεον που φυσικά και την υποδέχτηκε σε τιμητικότατη θέση)όπως αποτυπώνεται από μερικούς από τους σπουδαιότερους ζωγράφους στην Ιστορία, απολαμβάνουμε εμβληματικά έργα τέχνης και χανόμαστε σε μια Κύπρο που παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο από αυτόν ενός απλού φόντου.

Η αναδυόμενη Αφροδίτη

Σε ένα σκηνικό που θα μπορούσε να ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του γκροτέσκου, αλλά παραμένει απολαυστικό γιατί μιλάμε για ελληνική μυθολογία, ο Κρόνος (ο πατέρας του Δία) κόβει τα γεννητικά όργανα του μπαμπά του, του Ουρανού, όταν αποφασίζει να διεκδικήσει ο ίδιος την απόλυτη εξουσία επί θνητών και αθανάτων, και τα πετάει στη θάλασσα. Ο αφρός που προκαλεί η «βουτιά» τους εκεί προκαλεί τη γέννηση της Αφροδίτης (εξ’ ου και το όνομά της), που αναδύεται από τη θάλασσα και πατάει για πρώτη φορά το πόδι της στο νησί της Κύπρου.

Υπάρχει αισθησιακότερο έργο στην παγκόσμια τέχνη από το “Nascita di Venere” («Η Γέννηση της Αφροδίτης») του Sandro Botticelli (τέλη του 15ου αιώνα); Αναδύεται από ένα γιγαντιαίο κέλυφος χτενιού και αμέσως μια από τις Ώρες (λιγότερο σημαντική θεά της μυθολογίας) σπεύδει να την ντύσει, όσο ο Ζέφυρος –μια αναφορά στους ανέμους που πνέουν στη γενέτειρά της, την Κύπρο, της φυσάει τα μαλλιά. Είμαστε τυχεροί που προλαβαίνουμε να την απολαύσουμε σχεδόν γυμνή. Αν κι έχει μόλις γεννηθεί, είναι ήδη μια ώριμη και αφάνταστα ελκυστική γυναίκα.

Ελαφρών ηθών. Γεμάτη πάθος.

Για την Αφροδίτη δεν υπάρχουν περιορισμοί. Ο Δίας την πάντρεψε με τον πιο άσχημο θεό, τον Ήφαιστο, όταν είδε ότι οι υπόλοιποι ήταν έτοιμοι να σκοτωθούν για χάρη της. Μα εκείνη δεν είχε σκοπό να μείνει πιστή. Απέκτησε εκατοντάδες εραστές, και με πολλούς από αυτούς έκανε παιδιά, το καθένα κι ένας ξεχωριστός ήρωας στην ελληνική μυθολογία.

Ο Άδωνις ήταν ο πιο όμορφος νέος της αρχαιοελληνικής μυθολογίας. Και ο Tiziano (Τιτιανός), ο πιο σπουδαίος εκπρόσωπος της βενετσιάνικης σχολής της Αναγέννησης, ήταν ερωτευμένος με την Αφροδίτη. Την απεικονίζει σε πολλά, σημαντικά έργα του, αλλά πιο εμβληματικά από κάθε άλλο, το κάνει στο «Αφροδίτη και Άδωνις» (16ος αιώνας), όπου πραγματεύεται τα θέλγητρα της θεάς και το πώς πείθει τον καλλονό να ζήσει μαζί της για το μεγαλύτερο μέρος της μπερδεμένης του ζωής (που έπρεπε να μοιράζεται μεταξύ του Κάτω και του Επάνω Κόσμου…)

Η Αφροδίτη στην Κύπρο

Δεν γεννήθηκε απλά εδώ. Άφησε το στίγμα της στο νησί, επηρεάζοντας τους πιο σημαντικούς του κατοίκους. Τον Πυγμαλίωνα, για παράδειγμα, ένα μυθικό βασιλιά που κάποτε ερωτεύθηκε ένα άγαλμα της Θεάς από ελεφαντόδοντο, κι εκείνη του χάρισε μια πραγματική γυναίκα, τη Γαλάτεια, καθ’ εικόνα και ομοίωση του αγάλματος. Την παντρεύτηκε και έκαναν ένα παιδί, τον Πάφο (ναι, από εκεί πήρε το όνομά του η περιοχή όπου βρίσκεται και ένα από τα αεροδρόμιά μας!)

Ο μύθος του Πυγμαλίωνα, με την πανέμορφη Γαλάτεια να παίρνει ανθρώπινη μορφή –με τις ευλογίες, φυσικά, της Αφροδίτης- αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στον πίνακα του Γάλλου François Boucher (18ος αιώνας).

Η αισθησιακή Venus

Το ότι οι πόρνες στην αρχαιότητα τη θεωρούσαν προστάτιδα θεά τους δεν είναι τυχαίο. Η Αφροδίτη έπαιρνε ό,τι ήθελε όποτε το ήθελε. Και για να πετύχει κάτι τέτοιο δεν δίσταζε πουθενά. Πόσο πολύ βόλεψε αυτό τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης και τους μεταγενέστερους, που βρήκαν μια πρόθυμη ηρωίδα να επιδείξει τα κάλη της χωρίς κόμπλεξ, ανά πάσα στιγμή…

Η “Olympia” του Édouard Manet (στη φωτογραφία) είναι ένα έργο του 19ου αιώνα που εκκρεμεί μεταξύ ρεαλισμού και ιμπρεσιονισμού και φέρνει την πιο διάσημη από τις θεές του Ολύμπου σε ένα αισθησιακό σκηνικό σε μια εποχή που η αποικιοκρατία μπλέκει τους πολιτισμούς με έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο. Νωρίτερα (17ος αιώνας) για τον Diego Velázquez, αρκεί μια όψη από πίσω, συνοδευόμενη από μια θολή απεικόνισή της στον καθρέπτη για να μας ερεθίσει. Ενώ ο απόλυτος αποθεωτής της, Tiziano, επικεντρώνει στο σαγηνευτικό βλέμμα στην «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» (16ος αιώνας) και την υπόνοια ότι μπορεί να βρισκόμαστε λίγα μόλις λεπτά μετά το απολαυστικό τέλος μιας ερωτικής πράξης. Αυτή είναι η θεά του Έρωτα και του Σεξ!

Η αποφασιστική Θεά

Ό,τι κι αν συμβολίζει, πάντως, η Αφροδίτη κι όση Κύπρο κι αν κουβαλάει μέσα της, είναι πάνω απ’ όλα μια Θεά. Μέλος του πανταχού παρόντος και απόλυτα κυρίαρχου Δωδεκάθεου των Αρχαίων Ελλήνων, που οι αποφάσεις του ορίζουν τον κόσμο των θνητών. Είναι πολεμίστρια, είναι η θεά της γονιμότητας, μητέρα και βασίλισσα του Κάτω Κόσμου. Αποφασιστική, πάνω απ’ όλα, ακόμη κι όταν την οδηγεί το πάθος της.

Ίσως το πιο διάσημο έργο που απεικονίζει την Κύπρια Θεά να είναι «Η Αφροδίτη της Μήλου», το μαρμάρινο άγαλμα από τον 2ο αιώνα π.Χ. Το έφτιαξε ο Αγήσανδρος ή ο Αλέξανδρος της Αντιοχείας και απεικονίζει την Αφροδίτη αποφασιστική και έτοιμη για δράση. Η «Αφροδίτη των Μεδίκων» (1ος αιώνας π.Χ.) τη βρίσκει λίγο πιο ευάλωτη να κρύβει γεννητικά όργανα και το ένα στήθος, αλλά εύκολα μας παραπέμπει σε μια αποφασισμένη κίνησή της την αμέσως επόμενη στιγμή. O τεράστιος Tintoretto, στο “Αφροδίτη, Άρης και Ήφαιστος» (16ος αιώνας) πραγματεύεται τη στιγμή μιας απιστίας και το πόσο αδιάφορη στέκει η θεά στην προσπάθεια του άντρα της να μάθει την αλήθεια, την ίδια ώρα που ο εραστής της έχει κρυφτεί κάτω από ένα ντιβάνι.

[Γράφτηκε για το τεύχος 4 / Χειμώνας 2019-2020 του περιοδικού Welcome to Cyprus]