Με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940
Αν αναγκαστούμε να δώσουμε πάλι κάποια μονοσύλλαβη απάντηση σε οποιοδήποτε ultimatum, ας ευχηθούμε να μας οδηγήσει σε λιγότερη δυστυχία απ' ότι εκείνο το προ 77ετίας "όχι".
Όταν είχα διαβάσει το Inside Hitler’s Greece του Mazower (που, 22 χρόνια μετά την κυκλοφορία του, παραμένει το κορυφαίο βιβλίο για το συγκεκριμένο θέμα), πολλές φορές αναρωτήθηκα: Αν οι Έλληνες είχαν την υστερινή γνώση του τι θα επακολουθούσε, θα έλεγαν το “Όχι”;
Είχα μπει σε ένα βαθύ υπαρξιακό άγχος: Τι θα έκανα, αν είχα οικογένεια στην Αθήνα το χειμώνα του ’41, στο Μεγάλο Λιμό; Θα μπορούσα να έχω γίνει Μαυραγορίτης ή Καταδότης; Ταγματασφαλίτης πιο μετά, αν ζούσα σε χωριό και διαφωνούσα με τον τρόπο που ο ΕΛΑΣ έκανε αντίσταση; Θα τασσόμουν με τους Κομμουνιστές ή με την άλλη πλευρά; Από την περιγραφή του πατέρα μου, που γεννήθηκε 2 μέρες πριν μπούμε στον πόλεμο, για το πώς τον τάιζε η γιαγιά μου, κατάλαβα ότι αν ζούσε στην Αθήνα, το πιθανότερο ήταν να μην είχε επιβιώσει (κι εγώ να μην είχα υπάρξει ποτέ).
Τι θα έκανα, αν είχα οικογένεια στην Αθήνα το χειμώνα του ’41, στο Μεγάλο Λιμό; Θα μπορούσα να έχω γίνει Μαυραγορίτης ή Καταδότης; Ταγματασφαλίτης πιο μετά, αν ζούσα σε χωριό και διαφωνούσα με τον τρόπο που ο ΕΛΑΣ έκανε αντίσταση; Θα τασσόμουν με τους Κομμουνιστές ή με την άλλη πλευρά;
Ο Χίτλερ μπορεί να μην είχε σκοπό να φέρει τον πόλεμο στην Ελλάδα, αλλά όταν σύρθηκε ως εκεί, εξαπέλυσε μια εκδικητικότητα χωρίς προηγούμενο. Σε συνδυασμό με τη μπερδεμένη ιταλική παρουσία και την απίστευτη ικανότητα των Ελλήνων να μισιούνται μεταξύ τους, η Κατοχή άφησε ουλές που είναι ορατές ακόμη. Δυστυχώς σε πολλούς αρέσει να τις ερεθίζουν και να τις δείχνουν σε κάθε ευκαιρία.
Όποιος βιαστεί να απαντήσει ότι πάλι “Όχι” θα λέγαμε, περήφανοι ως Έλληνες, ας διαβάσει το βιβλίο. Μακάρι να μην ξανάρθει ποτέ η στιγμή που οποιοσδήποτε λαός θα πρέπει να πάρει την απόφαση να πει ένα τόσο δύσκολο “όχι”.
Αλλά, διαβάζοντας το (πολύ πιο μεστό και δύσκολο) “Dark Continent”, του ίδιου συγγραφέα, θα βρεις τα μοτίβα της Ιστορίας, που ως γνωστόν τής αρέσει να επαναλαμβάνεται, να έχουν ήδη αρχίσει να επανασυντίθενται. Η Ευρώπη -και όχι μόνο- ξαναγίνεται σκοτεινή, όπως στην περίοδο που προηγήθηκε των δύο πολέμων του περασμένου αιώνα, και ένα ακόμη έγκλημα, που θα μεταμφιεσθεί σε “λύση”, δεν είναι καθόλου απίθανο.
Αν αναγκαστούμε να δώσουμε πάλι κάποια μονοσύλλαβη απάντηση σε οποιοδήποτε ultimatum, ας ευχηθούμε να μας οδηγήσει σε λιγότερη δυστυχία απ’ ότι εκείνο το προ 77ετίας “όχι”.
