Πώς θα σώσουμε τον πλανήτη
Ένας συνοπτικός οδηγός.
🌡️ Όπως πλέον θα γνωρίζετε, ο Ιούλιος που μας πέρασε ήταν ο πιο ζεστός μήνας στα 142 χρόνια που καταγράφουμε τη θερμοκρασία του πλανήτη Γη -και οι 48,8 βαθμοί Κελσίου που σημειώθηκαν στη Σικελία πριν μία εβδομάδα είναι το απόλυτο ρεκόρ για την ευρωπαϊκή ήπειρο. (Σχετικό άρθρο εδώ)
Στη χώρα μας, πέρα του ανυπόφορου καύσωνα, η κλιματική κρίση μεταφράστηκε και σε υπερ-πυρκαγιές οι οποίες ξύπνησαν πολύ κόσμο που βρισκόταν ακόμη σε βαθύ ύπνο σχετικά με το τι συμβαίνει στο περιβάλλον. «Κάτι πρέπει να κάνουμε. Τώρα!» είναι πια μια φράση που δεν βγαίνει μόνο από χείλη περιβαλλοντολόγων ή οικολόγων. «Ναι, αλλά τι;» όμως, είναι η ερώτηση που ακολουθεί συνήθως, αντί λύσεων, την προηγούμενη φράση.
Το πάντα υπέροχο Wired, το καλύτερο περιοδικό στον κόσμο τα τελευταία χρόνια, είχε πέρσι τον Απρίλιο αφιερώσει ένα ολόκληρο τεύχος στις λύσεις. Εξηγώντας τα πλεονεκτήματα και μεινοεκτήματα της κάθε μίας, τα οφέλη από τη υιοθέτησή τους αλλά και τις δυσκολίες στην υλοποίησή τους, παρουσίαζε ένα μέλλον όχι και τόσο δυστοπικό όσο το φοβόμαστε -το moto του Wired, άλλωστε, ανέκαθεν ήταν «Μη φοβάσαι, έχει πλάκα να ζεις στο μέλλον»- αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν αρκεί απλά να έχουμε ένα οπλοστάσιο από λύσεις, αλλά ότι πρέπει να αρχίσουμε και να τις χρησιμοποιούμε.
Ανθολογώ παρακάτω (και περίπου τις κατατάσσω με σειρά ευκολίας) τις λύσεις, συνοψίζοντας ολόκληρα άρθρα σε μερικές γραμμές και ως εκ τούτου αφήνοντας πολύ χώρο για σχόλια του τύπου «ναι μεν, αλλά» -ή και όχι και τόσο ήπιας αντίρρησης, αν προκύψει κάποιος επιστήμων των Social. Κάποιες δικές μου σκέψεις για όλα αυτά έρχονται στο τέλος, μετά τη λίστα με τις λύσεις:
☀️ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Η πιο φτηνή από τις πράσινες λύσεις και η πιο πρακτική. Υπάρχουν τεράστια κομμάτια γης που κανείς δεν χρειάζεται σε μέρη του κόσμου με μεγάλη ηλιοφάνεια (π.χ. αραβικές χώρες σε Μέση Ανατολή και Αφρική, έρημοι στις ΗΠΑ και την Κίνα, ακόμη και στην Ευρώπη -βλ. Ισπανία), αλλά και η εύκολη εγκατάσταση πάνελ στις στέγες των σπιτιών. Το σύνολο του πλανήτη θα μπορούσε να ηλεκτροδοτηθεί από την ηλιακή ενέργεια.
Το μεγάλο της πρόβλημα: Η αποθήκευση του ρεύματος που παράγεται κατά τη διάρκεια μιας ηλιόλουστης μέρας ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί τη νύχτα ή όταν έχει συννεφιά. Παρακάτω έρχεται η λύση και σε αυτό.
🔋 ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Τα δίκτυα ηλεκτροδότησης έχουν περιορισμένες δυνατότητες. Η εξέλιξή τους και ο συνδυασμός με τεράστιες μονάδες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας (πρακτικά μιλάμε για μεγα-μπαταρίες από βανάδιο, που δεν φθείρονται όπως αυτές του λιθίου) θα σημαίνει ότι ο κόσμος θα μπορεί να χρησιμοποιεί ρεύμα από πράσινες πηγές ενέργειας ανά πάσα στιγμή. Το πρόβλημα: Οι μπαταρίες βαναδίου δεν έχουν καμία σχέση με τις γνωστές μας μπαταρίες λιθίου. Για αρκετή ηλεκτρική ενέργεια για 1.000 νοικοκυριά, χρειάζονται μπαταρίες μεγέθους 5 κοντέινερ. Πρακτικά, χρειάζεται επανασχεδιασμός στη χρήση γης σε κάθε ηλιακό ή αιολικό πάρκο, που θα περιλαμβάνει και εκτενείς μονάδες αποθήκευσης (μπαταρίες βαναδίου), πέραν της απλής σύνδεσης με το δίκτυο ηλεκτροδότησης. Επίσης, βανάδιο υπάρχει κυρίως στην Κίνα και η τιμή του δεν είναι σταθερή.
💨 ΑΙΟΛΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ
Φθηνότερη από κάθε λύση που παράγει ρεύμα από ορυκτά, όχι τόσο φθηνή όσο η ηλιακή, αλλά ιδανική για περιοχές με έρημες γαίες, μικρή ηλιοφάνεια και πολύ δυνατούς ανέμους -βλέπε βόρειο και νότιο ημισφαίριο- αλλά και ανοιχτές θάλασσες. Το πρόβλημά της είναι, όπως με την αιολική, το δίκτυο που θα μεταφέρει το παραγόμενο ρεύμα και οι δυνατότητες αποθήκευσης -ένα μέγα-πάρκο από αεροτουρμπίνες θα χρειάζεται μια ακόμη μεγαλύτερη έκταση από μπαταρίες βαναδίου και μια σχετικά εύκολη πρόβαση σε δίκτυο υψηλής τάσης.
🚗 ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ
Η τεχνολογία έχει ήδη προχωρήσει πολύ, τα οφέλη όμως δεν είναι και τόσο εντυπωσιακά. Η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα δεν θα ξεπερνούσε το 15% ακόμη κι αν όλες μας οι μετακινήσεις γίνονταν με ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ωστόσο είναι ένα μέτρο που, συνδυαστικά με τα υπόλοιπα (π.χ. το ρεύμα να παράγεται από «πράσινες» πηγές, οι πόλεις να αποκτήσουν καλύτερα δίκτυα μαζικής μεταφοράς και να γίνουν φιλικότερες προς το ποδήλατο) είναι μια καλή αρχή, κυρίως γιατί είναι μια λύση που μπορεί να υιοθετήσει ο καθένας μας.
🏢 «ΠΡΑΣΙΝΕΣ» ΠΟΛΕΙΣ
Το 70% των παγκοσμίων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα προέρχεται από τις πόλεις. Άλλο ένα 8% από τη βιομηχανία του μπετόν, του βασικού τους οικοδομικού εργαλείου. Οι λύσεις για να γίνει μια πόλη πιο βιώσιμη είναι άπειρες, αλλά πρέπει να συνδυαστούν όλες μαζί για να υπάρξουν σοβαρά αποτελέσματα. Επίσης, κοστίζουν πάρα πολύ. Από τα να μετατραπούν όλες οι πόλεις του κόσμου σε κυκλαδίτικα χωριά (να βαφτούν κάτασπρες οι οροφές, οι τοίχοι και τα πεζοδρόμια) μέχρι να αυξηθούν οι πεζόδρομοι, ποδηλατόδρομοι και να βελτιωθούν τα δίκτυα «πράσινων» μέσων μεταφοράς, θέλει δουλειά πολλή. Και δεν συζητάμε καν το μάλλον απίθανο σενάριο να αντικατασταθούν τα κτήρια από νέες, βιοκλιματικές κατοικίες και γραφεία και, κυρίως, οικοδομές που δεν χρησιμοποιούν τόσο μπετόν ή που βασίζονται σε νέες, πιο βιώσιμες μορφές του. Ωστόσο, κάποιες λύσεις -όπου είναι σχετικά εύκολο και οικονομικό να υιοθετηθούν- θα προσφέρουν αποτελέσματα, πάντα συνδυαζόμενες με όλες τις υπόλοιπες που συζητάμε. Αν το 70% με το οποίο ξεκινήσαμε, πέσει στο 60%, η εξέλιξη θα είναι τεράστια.
🐄 ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ
Πάνω από το 60% των ρύπων που προέρχονται από τη αγροτική παραγωγή (το 15% όλων των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως), οφείλεται στην κτηνοτροφία. Στις κλανιές των αγελάδων, κοινώς. Δύο είναι οι βασικές λύσεις: Η κατανάλωση λιγότερου κρέατος και η σωστότερη διαχείριση των κτηνοτροφικών μονάδων. Η πρώτη προϋποθέτει μια τεράστια αλλαγή στις συνήθειές μας, που όμως δεν είναι ανέφικτη αν έρθει με έμμεσο τρόπο. Η μεγάλη επιτυχία της Impossible Foods και των ανταγωνιστών τους, με τα φυτικά τους μπέργκερ να έχουν βρει ήδη το δρόμο τους ακόμη και σε αλυσίδες fast-food όπως το Burger King, σημαίνει ότι αν μας δοθεί ένα γευστικό αντικατάστατο σε μια λογική τιμή, εύκολα μπορούμε να κατευθυνθούμε μακριά από το κρέας. Το κάνουμε ήδη και με τα φυτικά γάλατα. Η δεύτερη λύση έχει να κάνει με τα δέντρα. Οι κτηνοτροφικές μονάδες χρειάζεται να φυτέψουν γύρω από και μέσα στις εγκαταστάσεις τους μεγάλα δέντρα που να μπορούν να απορροφούν ικανές ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, ουδετεροποιώντας έτσι τις εκπομπές από τα κοπάδια τους.
🔢 ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΙ
Ό,τι μπορεί να αυτοματοποιηθεί, όσον αφορά στην κατανάλωση ενέργειας, από τη χρήση του κλιματιστικού μέχρι την ένταση του φωτός, συνεισφέρει στη μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων, μέχρι η ενέργεια που χρησιμοποιούμε να γίνει 100% «πράσινη». Το βασικό πρόβλημα των αυτοματισμών είναι ότι όλοι οι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι -κι αυτό που λειτουργεί για τον έναν δεν ισχύει για τον άλλον (π.χ. πόσο ζεσταίνεται κάποιος υπάλληλος γραφείου). Αλλά το ΑΙ μας μαθαίνει όλο και πιο γρήγορα και οι αλγόριθμοι γίνονται όλο και πιο αποδοτικοί. Σύντομα όλες οι λύσεις θα έχουν και προσιτό κόστος. Προς το παρόν, αν όλος ο πλανήτης άλλαζε απλά τις λάμπες του σε smart LED και τις χειριζόταν από το κινητό του, θα εξοικονομούσαμε 75% της ενέργειας που πάει στο φωτισμό.
🌲 ΔΑΣΗ
Από όλες τις λύσεις εκεί έξω, η πιο «πράσινη» βεβαίως είναι η ίδια η φύση. Τα δάση από μόνα τους θα μπορούσαν να συνεισφέρουν το 1/3 της προσπάθειας που χρειάζεται για να κρατήσουμε την θερμοκρασία στα τωρινά επίπεδα την επόμενη δεκαετία. Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει πρώτον να μην καίγονται και, δεύτερον, να διαχειρίζονται σωστά. Πολλές φορές μιλάμε για τα «γερασμένα» δέντρα και το πόσο επικίνδυνα είναι, αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι τα μεγάλα δέντρα (και δεν γίνεται ένα δέντρο να είναι μεγάλο, χωρίς να έχει ζήσει πολλά χρόνια) ρουφάνε πολύ περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από τα μικρά, που σημαίνει ότι ένα δάσος πρέπει να υλοτομείται και να καθαρίζεται σωστά, ενώ πρέπει να φυτευθούν και νέα δάση με δέντρα που μπορούν σε μικρό χρονικό στάδιο να μεγαλώσουν πολύ. Και, βέβαια, να προστατεύονται από τη μαζική καταστροφή. Τη δυσκολία όλων των παραπάνω την καταλάβαμε όλοι με το φετινό μακελειό στη Βόρεια Εύβοια και τις υπόλοιπες περιοχές του κόσμου που σημειώθηκαν υπερ-πυρκαγιές.
🧊 ΨΥΞΗ
Το 17% της ηλεκτρικής ενέργειας πηγαίνει στην ψύξη και τον κλιματισμό. Μέχρι να καταφέρουμε να κάνουμε το 100% του ρεύματος «πράσινο», χρειάζονται λύσεις στους κλάδους αυτούς. Λύσεις ήδη υπάρχουν και χρησιμοποιούνται, αλλά κοστίζουν. Και την ίδια ώρα, ο τρίτος κόσμος αποκτά όλο και περισσότερα φτηνά ψυγεία και κλιματιστικά παλαιότερης τεχνολογίας, μεγεθύνοντας ακόμη περισσότερο το πρόβλημα.
🌾 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Το 10% των ατμοσφαιρικών ρύπων της αγροτικής παραγωγής έρχεται από τα ρυζοχώραφα της Ασίας και της Αμερικής. Στο λασπωμένο νερό τους αναπτύσσονται βακτήρια που παράγουν μεθάνιο. Η λύση θα ήταν κάποια ψάρια που να τρέφονται από αυτό το πλαγκτόν. Αν προσθέσουμε και τις υπόλοιπες καλλιέργειες αλλά και την κτηνοτροφία (το μεγάλο ρυπαντή, όταν μιλάμε για αγροτική παραγωγή, όπως είδαμε παραπάνω) οι ρύποι ως ποσοστό του συνόλου της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα στον πλανήτη φτάνουν το 24%. Οι γενετικά τροποποιημένοι καρποί, ανθεκτικοί σε παράσιτα, σε ακραίες καιρικές συνθήκες και σε πολλά ακόμη από τα προβλήματα της γεωργίας, είναι η μόνη λύση για να μειωθούν οι ρύποι -κάτι που, βέβαια, προκαλεί ανατριχίλα σε πολλούς. Κι όμως, εδώ έχουμε το οξύμωρο η τάση για βιολογικές καλλιέργειες να προκαλεί στο περιβάλλον περισσότερα προβλήματα απ’ όσα νομίζουμε ότι λύνει.
🚢 ΚΑΥΣΙΜΑ ΠΛΟΙΩΝ
Μπορεί να μη συνεισφέρουν τόσο πολύ στο σύνολο των ρύπων (μόλις 3%) αλλά τα φορτηγά πλοία καίνε μαζούτ που είναι η πιο βρώμικη πηγή ενέργειας που υπάρχει. Πολύ εύκολα αυτό το 3% μπορεί να γίνει 2 και 1, απλά αλλάζοντας τους κινητήρες και το καύσιμό τους. Το σύνολο των πλοίων του πλανήτη δεν είναι και τόσο μεγάλο. Και τα περισσότερο από αυτά βρίσκονται υπό τη σημαία κρατών που, αν δεν σταματήσει τώρα η κλιματική κρίση, κινδυνεύουν απλά να εξαφανιστούν από το χάρτη, αφού είναι μικρά νησάκια στη μέση ενός ωκεανού. Ωστόσο, αφ’ ενός υπάρχουν περιβαλλοντικοί κίνδυνοι και από τα εναλλακτικά καύσιμα που δίνονται ως λύσεις (δεν θέλουμε να χυθεί αμμωνία στον ωκεανό, για παράδειγμα, μετά από κάποιο ατύχημα), αφετέρου τα πλοία είναι τόσα λίγα που και όλων οι κινητήρες να αντικατασταθούν, το αποτέλεσμα δεν θα έκανε μεγάλη διαφορά για τον πλανήτη.
✈️ ΠΤΗΣΕΙΣ
Η αεροδυναμική, οι καλύτεροι κινητήρες και τα πιο ελαφρά υλικά κατασκευής, αλλά και ο πιο έξυπνος σχεδιασμός πτήσεων έχουν ήδη μειώσει το ατμοσφαιρικό αποτύπωμα του μέσου αεροσκάφους -και η πανδημία του κορωνοϊού βοήθησε ακόμη περισσότερο, αφού σχεδόν εξέλιπαν τα ταξίδια αναψυχής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως τα ταξίδια επιστρέφουν δριμύτερα και οι ατμοσφαιρικοί ρύποι από τις πτήσεις σύντομα θα φτάσουν στο 5% του συνόλου. Και δυστυχώς οι λύσεις έχουν πια εξαντληθεί, οπότε μένει σε μας να συνεισφέρουμε όσο μπορούμε: Να τσεκάρουμε με τι αεροσκάφος πετάμε, να προτιμάμε τις απευθείας πτήσεις και να αποφεύγουμε τις πολύ σύντομες, ειδικά αν υπάρχει άλλος τρόπος για ένα κοντινό ταξίδι. Κι εδώ τίθεται το άλλο μεγάλο θέμα των μεταφορών και των μετακινήσεων: το στοίχημα των γρήγορων, ηλεκτρικών τρένων. Είναι, βέβαια, πανάκριβες οι υποδομές που χρειάζεται για μια τέτοια σιδηροφρομική γραμμή, αλλά την ίδια ώρα μπορεί να λειτουργήσει και ως ηλεκτρικό δίκτυο υψηλής τάσης. Ήδη πολλές χώρες έχουν επενδύσει σε αυτά, θεωρώντας ότι εκεί βρίσκεται το μέλλον των μεταφορών.
🚀 ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΟΜΠΡΕΛΑ
Η πιο αποδοτική και, εννοείται, η πιο ακριβή λύση απ’ όλες. Πύραυλοι εκτοξεύονται στην ατμόσφαιρα, κουβαλώντας υλικά και εξαρτήματα (καθρέπτες, ειδικές σκόνες και πλέγματα) που θωρακίζουν τη Γη από την επικίνδυνη ηλιακή ενέργεια. Χρειάζεται να κρύψουμε μόλις το 2% των ακτινών του Ηλίου για να εξισώσουμε όλους τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που οι ίδιοι έχουμε προκαλέσει ως τώρα. Αλλά είπαμε: το κόστος είναι τεράστιο. Για να στείλουμε σε τροχιά ένα εκατομμύριο ειδικούς καθρέπτες, πρέπει να εκτοξεύουμε ένα πύραυλο κάθε λεπτό επί 30 ολόκληρα χρόνια.
💡 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Μία μόνο από τις λύσεις δεν είναι αρκετή. Ο συνδυασμός όσων περισσότερων και με όσο μεγαλύτερη συμβολή της κάθε μίας είναι ο μόνος δρόμος. Και επιτυχία μπορεί να σημειωθεί μόνο αν οι αποφάσεις παρθούν σε επίπεδο πλανήτη. Καμία χώρα μόνη της δεν μπορεί να σώσει τον εαυτό της. Την ίδια ώρα, στο άλλο άκρο, αυτό της ατομικής ευθύνης -ή έστω συνειδητοποίησης- το διακύβευμα είναι ακόμη μεγαλύτερο. Γιατί αν ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά δεν είναι έτοιμος να δεχτεί τις απαραίτητες αλλαγές, αν συνεχίζει να σαγηνεύεται από τις θεωρίες συνομωσίας και τα fake news, αν επιμένει να ενημερώνεται ελλιπώς και να μην φτάνει ποτέ σε έστω και μια στοιχειώδη κατανόηση του περιβαλλοντικού προβλήματος, ή αν προτιμά να το εξετάζει μέσα από ένα πολιτικό πρίσμα, τότε μόνο εμπόδια θα βάζει στην προσπάθεια για αντιστροφή της κλιματικής καταστροφής.
Όπως γράφει και ο Harari στο “Sapiens”, «η φύση δεν μπορεί να καταστραφεί. Πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια ένας αστεροειδής εξάλειψε τους δεινοσαύρους, αλλά την ίδια στιγμή άνοιξε το δρόμο για τα θηλαστικά. Σήμερα η ανθρωπότητα οδηγεί στον αφανισμό διάφορα είδη και μπορεί να κάνει το ίδιο και για τον εαυτό της. Αλλά υπάρχουν είδη που τα καταφέρνουν μια χαρά. Μπορεί σε 65 χρόνια από τα τώρα τα ευφυή ποντίκια να μιλάνε με ευγνωμοσύνη για την εποχή που ο άνθρωπος κατέστρεψε τον εαυτό του». Ο πλανήτης θα συνεχίσει να υπάρχει, απλά ίσως χωρίς εμάς. Αν θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε επάνω του, προφανώς πρέπει να κάνουμε μία ακόμη επανάσταση, του ίδιου επιπέδου με την αγροτική και τη βιομηχανική. Πρέπει να ξεκινήσουμε την πράσινη επανάσταση. Που, όπως και οι προηγούμενες δύο, δεν είναι επαναστάσεις όπως αυτές με τις οποίες συνήθως περιγράφουμε τον όρο (η γαλλική, ας πούμε, ή η ρωσική) αλλά το σταδιακό πέρασμα σε μια νέα εποχή, που όμως όταν πια ολοκληρωθεί, η προηγούμενη περίοδος του ανθρώπου θα είναι εντελώς ξεπερασμένη. Αυτή η «πράσινη» επανάσταση έχει ήδη ξεκινήσει και όλο και περισσότεροι από εμάς γινόμαστε μέρος της. Σύντομα θα βρίσκεται στο απώγειό της. Αν αυτό το σύντομα θα έρθει την κατάλληλη ώρα ή θα έρθει πολύ αργά είναι μια άλλη υπόθεση. Στο πολύ αργά, απλά δεν θα είναι ο άνθρωπος που θα καταγράψει την ιστορία αυτής της καινούργιας επανάστασης στο μέλλον.
