Το πείραμα του φερμουάρ

Λίγο πριν μετακομίσει στο Yale, το 1988, ο Frank Keil είχε μια έμπνευση. Για χρόνια, όσο δίδασκε στο τμήμα γνωστικής επιστήμης του Cornell, έψαχνε ένα τρόπο για να τεκμηριώσει επιστημονικά το πόσο ρηχές είναι οι θεωρίες που έχει ο μέσος άνθρωπος για το πώς λειτουργούν τα πράγματα. Πώς λειτουργεί μια ατομική βόμβα, πώς λειτουργεί το μετρό, πώς λειτουργεί η φωτοσύνθεση ας πούμε. Μια μέρα ξύπνησε με μια απλή ιδέα και παρέα με τον συνεργάτη του στο Cornell, Leo Rozenblit έκαναν το πείραμα που δημοσιεύθηκε το 2002 ως Rozenblit & Keil και έκτοτε αποτελεί σημείο αναφοράς στον τομέα τους.

Το ερωτηματολόγιο ήταν πολύ απλό. Είχε μόνο τρεις ερωτήσεις. Αξίζει να το απαντήσετε κι εσείς. Θα σας πάρει το πολύ 2 λεπτά.

1. Σε κλίμακα από το 1 ως το 7, πόσο καλά καταλαβαίνετε τη λειτουργία ενός φερμουάρ;
2. Πώς λειτουργεί ένα φερμουάρ; Περιγράψτε με όσο μεγαλύτερη λεπτομέρεια μπορείτε όλα τα βήματα που περιλαμβάνονται στη λειτουργία ενός φερμουάρ.
3. Σε κλίμακα από το 1 ως το 7 βαθμολογήστε τη γνώση σας για το πώς λειτουργεί ένα φερμουάρ, διαβάζοντας την απάντησή σας στην ερώτηση νο2.

Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες στην έρευνα των Kiel και Rozenblit δεν είχαν εργαστεί ποτέ τους σε ένα εργοστάσιο που κατασκεύαζε φερμουάρ και έδωσαν με μεγάλη αυτοπεποίθηση στην πρώτη ερώτηση 6άρια και 7άρια, για να συνειδητοποιήσουν στη δεύτερη ερώτηση ότι δεν είχαν καμία ιδέα για το πώς λειτουργεί ένα φερμουάρ, παρ’ ότι το χρησιμοποιούν καθημερινά. Στην 3η ερώτηση υποβάθμισαν την αρχική τους βαθμολογία κατά 2 ή 3 μονάδες.

Το παραπάνω πείραμα, μεταξύ άλλων, ενέπνευσε τους καθηγητές Steven Sloman και Philip Fernbach να γράψουν το περίφημο best seller τους “Η ψευδαίσθηση της γνώσης”. Πάνω – κάτω εξηγούν το εξής:

Κι αυτό δεν είναι κακό.

Η “κοινή” αυτή γνώση είναι που έκανε τον άνθρωπο να φτάσει τόσο μακριά. Και η ψευδαίσθησή της είναι που τον κάνει να φτάνει ακόμη πιο μακριά, αφού δεν χρειάζεται να σταματά σε κάθε τι που συναντά και να αναρωτιέται πώς λειτουργεί. Γνωρίζουμε τα πράγματα “συλλογικά”, όπως κάνουμε τόσα άλλα πράγματα ως κοινότητα. Δεν χρειάζεται να καταλαβαίνω πώς ακριβώς λειτουργούν τα βαρομετρικά για να δω το δελτίο καιρού στην τηλεόραση και να πάρω μαζί μου ομπρέλα αν η πρόβλεψη δίνει βροχές. Ένας αρχιτέκτονας τη δεκαετία του ’60 δεν χρειαζόταν να γνωρίζει και πυρηνική φυσική πριν κατεβεί σε μια διαδήλωση κατά των πυρηνικών όπλων. Ένας φοιτητής φιλολογίας σήμερα δεν χρειάζεται να γνωρίζει περιβαλλοντολογία για να αποφασίσει να ανακυκλώνει, να μην χρησιμοποιεί πλαστικά μιας χρήσης ή να ονειρεύεται ότι το πρώτο του αυτοκίνητο θα είναι ηλεκτρικό γιατί δεν θέλει να επιβαρύνει το περιβάλλον.

 Η “κοινή” αυτή γνώση είναι που έκανε τον άνθρωπο να φτάσει τόσο μακριά. Και η ψευδαίσθησή της είναι που τον κάνει να φτάνει ακόμη πιο μακριά, αφού δεν χρειάζεται να σταματά σε κάθε τι που συναντά και να αναρωτιέται πώς λειτουργεί.

Στην εποχή μας, βέβαια, με τόση πληροφορία να διαχέεται συνέχεια από τόσα προσιτά κανάλια, η ψευδαίσθηση της γνώσης έχει αρχίσει να αποκτά ένα λιγότερο επιθυμητό αποτέλεσμα. Κάνει την ψευδαίσθηση ακόμη μεγαλύτερη. Σήμερα όντως πιστεύουμε ότι ξέρουμε πολλά. Ή μάλλον όχι πολλά. Τα πάντα! Κι επειδή ο ανθρώπινος νους δεν πολυγουστάρει να επεξεργάζεται πολλά δεδομένα και στατιστικά στοιχεία, το να τον βομβαρδίζεις με τέτοια για να του εξηγήσεις την άγνοιά του για κάποιο σύνθετο θέμα, συνήθως έχει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό.

Σε κανέναν δεν αρέσει να εκτίθεται η άγνοιά του κι αρκεί μια μικρή ομάδα ανθρώπων με παρόμοιες αντιλήψεις (μια μορφή συλλογικής γνώσης είναι κι αυτή άλλωστε) για να τον κάνει να νιώσει ότι όντως έχει την απόλυτη γνώση και να μην δέχεται να ακούσει τίποτε επί ενός θέματος για το οποίο δεν είναι ειδήμων -ούτε καν από τους επιστήμονες που δουλεύουν πάνω στον συγκεκριμένο τομέα. Κοινώς, όσο περισσότερα στοιχεία δίνεις σε κάποιον που αποδεικνύουν πως μάλλον αγνοεί αυτό που νομίζει ότι γνωρίζει καλά, τόσο πιθανότερο είναι να κλείσει τελείως τ’ αυτιά του σε όσα λες ή να θεωρήσει πως είσαι κάποιος εχθρός του που επιβουλεύεται το μέλλον του.

Σκέπτομαι ότι θα είχε ενδιαφέρον το εξής πείραμα.

Παίρνουμε ένα γκρουπ χιλιάδων εμβολιασμένων και ένα ισάριθμο γκρουπ αντιεμβολιαστών και τους κάνουμε τις παρακάτω τρεις ερωτήσεις:

1. Σε κλίμακα από το 1 ως το 7, πόσο καλά καταλαβαίνετε τη λειτουργία του εμβολίου κατά του κορωνοϊου;
2. Πώς λειτουργεί το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού; Περιγράψτε με όσο μεγαλύτερη λεπτομέρεια μπορείτε όλα τα βήματα που περιλαμβάνονται στη λειτουργία του εμβολίου κατά του κορωνοϊού.
3. Σε κλίμακα από το 1 ως το 7 βαθμολογήστε τη γνώση σας για το πώς λειτουργεί ένα εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, διαβάζοντας την απάντησή σας στην ερώτηση νο2.